Rối loạn bản thể danh tính phân ly là gì? | Safe and Sound

Rối loạn bản thể danh tính phân ly là một trong những căn bệnh hiếm gặp và nghiêm trọng. Trong căn bệnh này, bác sĩ tâm thần cho biết danh tính của một người bị chia tách thành hai hay nhiều trạng thái nhân cách khác biệt. Những phần này không kết hợp lại thành một tổng thể.

Nguyễn Thị Hồng Hạnh | Bác sĩ - Viện tâm lý và sức khỏe tinh thần SnS

Trung tâm Nghiên cứu Sức khỏe Cộng đồng và Phát triển

1. Định nghĩa rối loạn bản thể danh tính phân ly

Theo bác sĩ tâm thần, một người mắc rối loạn bản thể danh tính phân ly (Dissociative Identity Disorder - DID) có một danh tính phân tán chứ không phát triển nhiều nhân cách tách biệt và đây là lý do tại sao tên gọi của căn bệnh này đã được thay đổi từ thuật ngữ trước kia là rối loạn đa nhân cách (Multiple Personality Disorder).

Người bệnh cảm thấy như thể họ có những người khác nhau sống ở bên trong (gọi là nhân cách thay thế - alter). Các bác sĩ tâm thần cho rằng mỗi nhân cách thay thế có tính cách riêng, với dạng thức tư duy và giao tiếp riêng, thậm chí có chữ viết khác và các yêu cầu về thể chất khác, chẳng hạn như phải mang kính. Một số người mắc rối loạn bản thể danh tính phân ly thấy khó định nghĩa tính cách mình và có thể tự xưng là “chúng tôi”. Họ không có sự kiểm soát về việc khi nào, nhân cách thay thế nào, sẽ nắm quyền và nắm quyền trong bao lâu.

Ảnh 1: Rối loạn bản thể danh tính phân ly 

2. Kinh nghiệm phân ly

Các bác sĩ tâm thần cho biết một người mắc rối loạn bản thể danh tính phân ly sử dụng sự phân ly - ngắt kết nối với thế giới xung quanh họ - như một cơ chế phòng vệ. Họ có thể cảm thấy như thể mình đang trôi đi, quan sát chính mình từ ngoài vào. Như trong một bộ phim, người bệnh quan sát thay vì cảm nhận các cảm xúc và bộ phận cơ thể họ. Thế giới xung quanh một người bị mắc DID có thể trông không thực và mơ hồ, trong đó các vật thể liên tục thay đổi hình dạng. 

Người bệnh có những khoảng trống nghiêm trọng và thường xuyên trong trí nhớ, không có khả năng hồi tưởng những thông tin cá nhân theo một cách cực đoan hơn tính hay quên thông thường. Họ có thể sẽ không nhớ được con người, nơi chốn và sự kiện trong quá khứ xa và gần trong cuộc đời mình, nhưng lại sống lại những ký ức khác đã diễn ra một cách sống động. Bác sĩ tâm thần khuyến cáo, người bệnh có những thời khắc như thể họ không đang hiện diện ở đó trong lúc tiến hành những hoạt động thường ngày và có thể di chuyển đến một nơi nào đó nhưng lại không nhớ nổi làm thế nào mình đến được.

Người bệnh thường xuyên trải qua các triệu chứng của sự thay đổi nhân cách và phân ly. Các triệu chứng này được cho là một cách đương đầu và thường có nguồn gốc từ những sang chấn nghiêm trọng và kéo dài đã trải qua trong tuổi thơ, nhưng sự phân ly này phá rối cuộc sống thường ngày rất lâu sau khi những sang chấn đã chấm dứt. Các bác sĩ tâm thần cho rằng, những người mắc triệu chứng này tiếp tục sử dụng phân ly như một phương cách để đương đầu trong mọi tình huống căng thẳng trong đời sống sau này.

 Ảnh 2: Kinh nghiệm phân ly

3. Thay đổi danh tính

Mỗi nhân cách thay thế - cách gọi của những mảng danh tính của một người mắc rối loạn bản thể danh tính phân ly - có những dạng thức tri giác và nhân cách tách biệt, tái xuất hiện và kiểm soát hành vi của người bệnh. Thông thường các nhân cách đều biết nhau và giao tiếp với nhau, đôi lúc lại chỉ trích nhau. Theo bác sĩ tâm thần, sự chuyển tiếp từ một nhân cách thay thế này sang một nhân cách thay thế khác xảy ra đột ngột và người bệnh không có chút khả năng kiểm soát nào về việc nhân cách thay thế nào sẽ nắm quyền, nhưng một số tác nhân gây căng thẳng nhất định có thể khiến cho một nhân cách thay thế cụ thể trỗi dậy. 

Bác sĩ tâm thần cho biết chuyển đổi giữa các nhân cách thay thế gồm:

• Một cái tôi nhỏ tuổi hơn có thể trò chuyện như trẻ con hay thậm chí là không thể nói chuyện.
• Thái độ đối lập so với danh tính của nhân cách chủ mang đến một quan điểm khác về những sự kiện trong đời sống.
• Một giới tính hay độ tuổi khác thay đổi ký ức hay nhận định về sự kiện.
• Thay đổi vai trò giúp có thêm một quan điểm về các sự kiện đời sống từ một vị trí khác.
• Bản thể danh tính chủ là một nhân cách thay thế chính mà một người có thể cảm thấy là chính mình nhất. Bản thể danh tính chủ này có thể không nhớ được các thông tin về “lịch sử cá nhân” của mình khi một nhân cách khác đang nắm quyền kiểm soát.
• Diện mạo khác, chẳng hạn như màu tóc hay phong cách ăn mặc, có thể thay đổi con người của danh tính chủ.
• Tên khác có thể biểu hiện một sự chuyển đổi sang các dạng thức tư duy của một nhân cách khác.